Wernisaż: „Interwencja »Informel«”

„…usunąć proces przedstawiania… stworzyć obraz, który sam w sobie byłby organizmem żywym… zespolić się z nim przez spontaniczność działania, gwałtowność decyzji i nieustanną interwencję… uznać przypadek i ryzyko… akcja malowania staje się manifestacją życia…” (Tadeusz Kantor)

W 1957 roku w „Życiu Literackim” ukazał się artykuł Tadeusza Kantora Abstrakcja umarła – niech żyje abstrakcja, gdzie artysta donosi o zmierzchu abstrakcji geometrycznej i jednocześnie rozkwicie taszyzmu i sztuki informel. W obrazach Kantora od połowy lat 50. widać jasno, że Kantor „wybiera gorące przeciw zimnemu, ekstatyczne zamiast kontemplacyjnego, ekstremalne zamiast harmonijnego. Wybiera eksplozję, poryw, szok, wybuch, gwałtowność”. Swoje nowe prace zainspirowane wyjazdem do Paryża w 1955 roku pokazuje po raz pierwszy w Warszawie w salonie „Po prostu” wraz z Marią Jaremą. W powstających do połowy lat 60. obrazach proces twórczy polegał na spontanicznym, wręcz spazmatycznym geście, kompilacji żywiołu materii malarskiej i przypadku, który zrywał z prawami konstrukcji w obrazie. Kantor pisał: „Przypadek nie jest tutaj celem, a tylko środkiem ujęcia materii […]  Materia – żywioł i gwałtowność, ciągłość i nieograniczoność, gęstość i powolność, ciekłość i kapryśność, lekkość i ulotność, […] zakrzepłość, w której odkrywamy wszystkie ślady życia”. 

Nurt, który zdominował europejskie i amerykańskie malarstwo lat 40. i 50., zawładnął nie tylko obrazami i rysunkami artysty, ale kategorię malarstwa informel  przeszczepił na grunt teatru, tworząc teatr automatyczny, poddający się przypadkowi (etap Teatru Informel, spektakl W małym dworku, 1961).

Informel (w ramach tegorocznego Festiwalu Copernicus) jest interwencją sztuki informel Tadeusza Kantora w przestrzeń IV odsłony wystawy stałej artysty w Cricotece. Zaprezentowanych zostanie pięć obrazów i jeden rysunek Kantora z okresu 1957–1963, z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Galerii Starmach w Krakowie i Cricoteki. Na ekspozycji znajdzie się także kostium Jana wykonany przez Kantora w 1961 roku do spektaklu Nosorożec wystawionego przez Państwowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. W scenografii i kostiumach do przedstawienia artysta zastosował technikę taszyzmu. Kostium Jana ze zbiorów Cricoteki jest przeniesieniem założeń malarstwa informel do teatru. Trykotowy materiał pokryty został spontanicznie gęstą materią malarską o pogmatwanych liniach.

Na ekspozycji stałej w przestrzeni foyer Cricoteki prezentowany jest eksperymentalny film z udziałem Tadeusza Kantora Uwaga!… malarstwo (reżyser: Mieczysław A. Waśkowski, operator: Antoni M. Nurzyński, produkcja: Zespół Autorów Filmowych „Kadr” oraz Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Łódź 1957). Film powstał na II Wystawę Sztuki Nowoczesnej w Warszawie w 1957 roku.  Jest filmową rejestracją taszystowskiego malarstwa Kantora na tafli szyby. Barwne plamy rozlewające się w kadrze filmu oddawały istotną dla informelu rolę przypadku, dynamikę procesu twórczego oraz wagę przykładaną do kształtu malarskiej materii (czas trwania: 08,57’).

opis: Małgorzata Paluch-Cybulska